Αποφασιστικότητα: θέμα ετοιμότητας ή ανάληψης ρίσκου; (αναβλητικότητα ως ποιότητα της σχέσης με τον εαυτό)

“Η ζωή είναι όλη ρίσκο. Αν δεν αναλαμβάνεις ρίσκο, δεν ζεις, και αν ζεις, τότε αναλαμβάνεις ρίσκο.” – Carl Jung

Στην καθημερινότητά μας, συχνά ενθαρρυνόμαστε να περιμένουμε την “κατάλληλη στιγμή” πριν αναλάβουμε ρίσκο στη ζωή μας. Αναζητούμε την ένδειξη που θα μας δείξει πότε είμαστε έτοιμοι να προχωρήσουμε. Ωστόσο, αυτή η αναμονή συχνά μας απομακρύνει από τη λήψη αποφάσεων και την ανάληψη ρίσκου. Σε αυτό το άρθρο, θα εξετάσουμε την ιδέα ότι η απόφαση να αναλάβουμε ρίσκο στη ζωή μας δεν απαιτεί εξωτερική ένδειξη της έτοιμοτητάς μας, αλλά μπορεί να είναι μια εσωτερική διαδικασία που πηγάζει από τον εσωτερικό μας κόσμο.

Πολλοί από εμάς αναβάλλουν τις αποφάσεις τους περιμένοντας την αίσθηση της “ετοιμότητας” να εμφανιστεί. Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση μπορεί να μας κρατά πίσω και να αναβάλλει την ανάληψη ρίσκου στη ζωή. Ενδεχομένως, η απόφαση να αναλάβουμε ρίσκο μπορεί να είναι καλύτερα συνδεδεμένη με την εσωτερική μας προετοιμασία και την αυτογνωσία, παρά με την αναμονή για την αλλαγή των εξωτερικών συνθηκών.

Σε αυτό το άρθρο, θα εξετάσουμε τη σημασία της εσωτερικής αυτοαξιολόγησης και της αναγνώρισης των δυνατών και αδύνατων μας σημείων προτού αναλάβουμε ρίσκο. Θα δούμε πώς αυτή η εσωτερική διαδικασία μπορεί να μας καθοδηγήσει και να ενισχύσει την απόφασή μας, αντί να μας κρατά πίσω. Επίσης, θα εξετάσουμε πώς η ανάληψη ρίσκου μπορεί να συμβάλει στην προσωπική μας ανάπτυξη και να οδηγήσει σε σημαντικές αλλαγές στη ζωή μας.

Η απόφαση ως πράξη ρίσκου

“Ο φόβος του αποτυχημένου είναι συχνά το μόνο πράγμα που στέκεται ανάμεσα μας και την επιτυχία.” – Erik Erikson

Στη ζωή μας, οι αποφάσεις που λαμβάνουμε αντιπροσωπεύουν πολλές φορές πράξεις ρίσκου. Ανεξαρτήτως της φύσης της απόφασης, αυτή συνήθως συνδέεται με πιθανές συνέπειες και με τον φόβο του απρόβλεπτου. Ορισμένες αποφάσεις μπορεί να φαίνονται απλές και ασφαλείς, όπως η επιλογή του γεύματος μας, ενώ άλλες μπορεί να είναι πολύ πιο σημαντικές, όπως η επιλογή της σταδιοδρομίας μας ή της σχέσης μας.

Το ρίσκο είναι αναπόφευκτο όταν πρόκειται για αποφάσεις, ανεξαρτήτως μεγέθους. Κάθε επιλογή περιλαμβάνει πιθανότητες και αντίστοιχες επιπτώσεις. Ακόμα και οι απλές καθημερινές αποφάσεις μπορούν να έχουν αντίκτυπο στην ζωή μας. Για παράδειγμα, η επιλογή του να πάμε για έναν περίπατο αντί να παραμείνουμε στον καναπέ μπορεί να οδηγήσει σε μια απρόσμενη γνωριμία, ενώ μια απόφαση για αλλαγή εργασίας μπορεί να επηρεάσει τη σταδιοδρομία μας.

Οι αποφάσεις, συνεπώς, σηματοδοτούν την ανάληψη ρίσκου, ακόμα και αν αυτό δεν είναι πάντοτε φανερό.  Παρόλο που είναι ανθρώπινο το ρίσκο να εμπεριέχει αγωνία, αυτό δεν αποφεύγεται. Στην πραγματικότητα, η ζωή μας είναι γεμάτη με ρίσκα και αποφάσεις με τις οποίες φλερτάρουμε συνεχώς. 

Όταν αποφασίζουμε να αναλάβουμε ένα ρίσκο ή να προχωρήσουμε σε μια συγκεκριμένη επιλογή, συχνά δημιουργείται μια αλυσιδωτή αντίδραση. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να απορρίψουμε αναπάντεχα άλλες επιλογές ή ευκαιρίες που είναι διαθέσιμες. Αυτό το φαινόμενο συνδέεται με την απώλεια ευκαιριών. Όταν δίνουμε το “ναι” σε ένα συγκεκριμένο μονοπάτι, αναδύονται αμφιβολίες για τις εναλλακτικές διαδρομές που διαθέτουμε. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο φόβο του άγνωστου ή στην ανάγκη να επικεντρωθούμε στην τρέχουσα επιλογή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτή η αλυσιδωτή αντίδραση μπορεί να οδηγήσει σε αμφιβολία ή τον φόβο της απώλειας, αλλά μπορεί επίσης να ενισχύσει την αποφασιστικότητά μας να διανύσουμε το επιλεγμένο μονοπάτι. Κάθε “ναι” δημιουργεί και κάποια “όχι”. Αν αποφασίσεις να τρέξεις μαραθώνιο λες “ναι” στον μαραθώνιο και όχι στο ξενύχτι…Πολύ συχνά η αποφασιστικότητα μας δεν ακινητοποιείται από τα “ναι” (και το άγχος για το πως θα τα καταφέρουμε) αλλά από τον φόβο της απώλειας αυτών που συνεπάγονται τα “όχι”.

Η εσωτερική προετοιμασία

Η απόφαση να αναλάβουμε ρίσκο στη ζωή μας δεν ξεκινά απλά με την επιλογή της στιγμής ή του τρόπου. Προϋποθέτει μια εσωτερική προετοιμασία και αυτογνωσία. Η αυτογνωσία αποτελεί το κλειδί στην διαδικασία λήψης αποφάσεων και την ανάληψη ρίσκου.

Πριν προβούμε σε οποιαδήποτε απόφαση, πρέπει να αντιληφθούμε τον εαυτό μας βαθιά. Αυτό σημαίνει να αναγνωρίσουμε τα αδύνατα και τα δυνατά μας σημεία, τις αξίες και τις πεποιθήσεις μας, καθώς και τους φόβους μας.

Με την αυτογνωσία ως στήριγμα και φάρο, μπορούμε να αξιολογήσουμε πώς μια συγκεκριμένη απόφαση είναι συμβατή με τις επιθυμίες και τους στόχους μας. Αυτό μας επιτρέπει να είμαστε περισσότερο συνειδητοί σχετικά με το αν μια συγκεκριμένη απόφαση ανταποκρίνεται στις ανάγκες μας και στην προσωπική μας ευτυχία. Ερωτήματα όπως:

Αντέχω να χάσω όλα αυτά που προϋποθέτει η απόφαση μου; (πχ τα καθημερινά ξενύχτια με φίλους αν αποφασίσω να τρέξω μαραθώνιο;)

Για ποιους πραγματικά λόγους παίρνω αυτή την απόφαση; ( είναι μια επιθυμία που αναβλύζει από τα βάθη του αυθεντικού μου εαυτού ή από την περσόνα που έχτισα μέσα από την κοινωνικοποίηση μου;) μπορούν να βοηθήσουν στο ταξίδι της στοχοθεσίας και των αποφάσεων.

Αντιμετώπιση εξωτερικών παραγόντων

“Το ρίσκο είναι η πύλη προς την επικοινωνία με τον εαυτό και τους άλλους. Είναι το ταξίδι που μας φέρνει σε επαφή με τις αληθινές μας επιθυμίες και δυνατότητες.” – Rollo May

Όταν πρόκειται για τη λήψη αποφάσεων, οι εξωτερικοί παράγοντες μπορούν να ασκήσουν σημαντική επιρροή στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και αντιδρούμε στις διάφορες επιλογές μας. Οι πιέσεις και οι προσδοκίες των άλλων μπορούν να καθορίσουν την πορεία των αποφάσεών μας και να επηρεάσουν τις αποφάσεις που λαμβάνουμε.

Πολλές φορές, αισθανόμαστε την πίεση της κοινωνίας, της οικογένειας, των φίλων και των συναδέλφων να πάρουμε συγκεκριμένες αποφάσεις που ανταποκρίνονται στις προσδοκίες τους. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι οι άλλοι μπορεί να έχουν διαφορετικές απόψεις και προσδοκίες για εμάς, αλλά αυτό δεν πρέπει να καθορίζει τις δικές μας αποφάσεις.

Για να αντιμετωπίσουμε αυτήν την πρόκληση, πρέπει να αναπτύξουμε αυτοσυνειδησία και να είμαστε πιστοί στις δικές μας αξίες και στόχους. Αν κατανοούμε τι είναι πραγματικά σημαντικό για εμάς, τότε μπορούμε να κάνουμε αποφάσεις που ανταποκρίνονται στην προσωπική μας ευτυχία, ανεξαρτήτως των πιέσεων που ασκούν οι άλλοι.

Επιπλέον, η επικοινωνία με τους άλλους μπορεί να είναι σημαντική κατά την απόφαση. Μπορούμε να εκφράσουμε τις απόψεις και τις ανησυχίες μας, αλλά επίσης να ακούσουμε τις απόψεις των άλλων. Η ανοικτή επικοινωνία μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση και την αποδοχή διαφορετικών απόψεων, ενώ παράλληλα επιτρέπει στον κάθε άνθρωπο να λάβει την τελική απόφαση που τον ικανοποιεί, κάτι που παρατηρούμε στις ομάδες ψυχοθεραπείας.

Προσοχή βέβαια διότι πλέον έχουμε ερευνητικά δεδομένα πως όταν μοιραζόμαστε τους στόχους μας σε μεγάλο βαθμό με τους άλλους ο ενθουσιασμός τους και η επιβράβευσή τους (πχ “μπράβο Χάρη πάντα πίστευα ότι θα μπορούσες να γράψεις ένα βιβλίο!”) είναι ικανά να εκκρίνουν τόση ντοπαμίνη που να μην απομένει πλέον άλλα για να μας κινητοποιήσει για τον στόχο. Το ίδιο συμβαίνει και με τους περίφημους πίνακες οράματος (vision boards) όπου όταν βλέπεις καθημερινά τον στόχο σου σε έναν πίνακα εικονοποιημένο τότε ο εγκέφαλος τον βιώνει σαν αληθινό οπότε δεν έχει λόγο να σε κινητοποιήσει για να τον κάνεις και πραγματικότητα. Έχει μέγιστη σημασία να ενεργοποιήσεις το μέρος του εγκεφάλου σου το οποίο αναζητά και βρίσκει στο περιβάλλον σου λύσεις αλλά με μέτρο…

 Η ανάληψη του ρίσκου και η προσωπική ανάπτυξη

“Η ανάληψη ρίσκου είναι η πύλη προς την ανάπτυξη και την εξέλιξη.” – Sigmund Freud

Η ανάληψη ρίσκου είναι μια σημαντική διαδικασία που μπορεί να συμβάλει στην προσωπική ανάπτυξη. Συχνά, όταν αποφασίζουμε να αναλάβουμε ρίσκο, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με νέες εμπειρίες και προκλήσεις, και αυτό μπορεί να ενισχύσει την ανάπτυξη μας.

Η ψυχολογία έχει αποδείξει ότι η ανάληψη ρίσκου μπορεί να ενθαρρύνει την προσωπική μας ανάπτυξη. Όταν αποφασίζουμε να βγούμε από τη ζώνη άνεσής μας και να αντιμετωπίσουμε καταστάσεις που απαιτούν καινοτομία και αλλαγή, ανοίγουμε τον δρόμο για νέες δυνατότητες.

Ένα παράδειγμα από τη ψυχολογία είναι η θεωρία της αυτο-πραγμάτωσης του Abraham Maslow. Σύμφωνα με αυτήν τη θεωρία, η ανάληψη ρίσκου μπορεί να οδηγήσει στην αυτο-πραγμάτωση, που αντιπροσωπεύει την υψηλότερη κατάσταση της προσωπικής ανάπτυξης. Καθώς αναλαμβάνουμε ρίσκο και αντιμετωπίζουμε προκλήσεις, εξελισσόμαστε ως άτομα και ανακαλύπτουμε το πλήρες δυναμικό μας. Με άλλα λόγια, βέβαια και είναι σημαντικό το “τι” θα αποφασίσεις αλλά περισσότερο σημαντικό είναι το να αποφασίζεις, έτσι η κινητικότητα που φέρνεις στην ζωή σου σε φέρνει σε επαφή με πλούσιες πληροφορίες έτοιμες για αξιοποίηση στο αυτογνωστικό σου ταξίδι.

Επιπλέον, η ανάληψη ρίσκου μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησής μας. Όταν αντιμετωπίζουμε επιτυχίες μετά από ριψοκίνδυνες επιλογές, αυξάνουμε την πίστη μας στον εαυτό μας και την πεποίθηση ότι μπορούμε να ανταποκριθούμε σε άλλες προκλήσεις. Επί της ουσίας η αυτοπεποίθηση έρχεται όσο περισσότερο κατανοούμε τις ανάγκες μας και αναλαμβάνουνε το ρίσκο να τις εκφράσουμε. Αυτό εμπράκτως είναι αγάπη προς τον εαυτό και όχι το να λέμε στον καθρέπτη “μπράβο αγόρι μου είσαι ο καλύτερος!” ή “μπράβο κορίτσι μου είσαι η ομορφότερη!”.

Συνοψίζοντας, η ανάληψη ρίσκου μπορεί να ενισχύσει την προσωπική μας ανάπτυξη και να συμβάλει στην επίτευξη της αυτο-πραγμάτωσης. Είναι μια διαδικασία που μας επιτρέπει να ανακαλύψουμε νέες δυνατότητες και να αναπτύξουμε τον εαυτό μας.

 Η ουσιαστική αλλαγή στη ζωή

“Οι άνθρωποι πρέπει να αναλαμβάνουν ρίσκο για να εξελίσσονται. Είναι η φύση του ανθρώπου να επιζητεί το άγνωστο.” – Abraham Maslow

Η ανάληψη ρίσκου μπορεί να αποτελέσει τον κινητήρα για σημαντικές αλλαγές στη ζωή μας. Όταν αποφασίζουμε να επιδιώξουμε καινούργια όνειρα και στόχους, μπορούμε να επανεξετάσουμε την πορεία της ζωής μας και να ανακαλύψουμε νέες δυνατότητες.

Οι αλλαγές αυτές μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο γύρω μας. Μπορεί να ενισχύσουμε την αυτοπεποίθησή μας και να ανακαλύψουμε τις ικανότητες μας καθώς αντιμετωπίζουμε τις νέες προκλήσεις. Επιπλέον, η ανάληψη ρίσκου μπορεί να ενισχύσει την αίσθηση επιτυχίας και ικανοποίησης από την προσπάθεια να ακολουθήσουμε τα όνειρά μας.

Σημαντικό είναι να αναγνωρίσουμε ότι αυτές οι αλλαγές μπορεί να είναι προκλήσεις, αλλά παράλληλα μπορούν να φέρουν νέο νόημα και να εμπλουτίσουν στη ζωή μας. Μέσω της ανάληψης ρίσκου, μπορούμε να ανακαλύψουμε ότι είμαστε ικανοί να ανταποκριθούμε σε προκλήσεις που προκύπτουν, ανεξάρτητα από το πόσο δύσκολες είναι.

Τέλος, η ανάληψη ρίσκου μπορεί να ενισχύσει την αίσθηση ευτυχίας και ικανοποίησης από τη ζωή. Όταν ακολουθούμε τα όνειρά μας και αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις με αυτοπεποίθηση, αυξάνουμε το επίπεδο ικανοποίησης που βιώνουμε από τη ζωή μας.

Η συνολική ανάληψη ρίσκου

“Το ρίσκο δεν είναι απλώς μέρος της ζωής, αλλά απαραίτητο για την ανάπτυξη και την ευημερία.” – B.F. Skinner

Με την ολοκλήρωση αυτού του ταξιδιού στον κόσμο της ανάληψης ρίσκου, είναι σημαντικό να εξετάσουμε το συνολικό μήνυμα που μεταφέρουμε: η απόφαση δεν απαιτεί πάντα εξωτερική ένδειξη της ετοιμότητάς μας. Μπορούμε να αναλάβουμε ρίσκο στη ζωή μας όταν αποφασίσουμε να το κάνουμε, ανεξάρτητα από τις εξωτερικές συνθήκες.

Συχνά, οι άνθρωποι περιμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα προτού νιώσουν ότι είναι έτοιμοι να αναλάβουν ρίσκο. Αυτή η αναμονή μπορεί να οδηγήσει σε αναβολή αποφάσεων και στην αδυναμία να εκμεταλλευτούμε ευκαιρίες που προκύπτουν. Ωστόσο, η ανάληψη ρίσκου είναι κυρίως μια εσωτερική διαδικασία.

Μπορούμε να αναλάβουμε ρίσκο όταν αισθανόμαστε έτοιμοι και αυτό εξαρτάται από την εσωτερική μας προετοιμασία, την αυτογνωσία μας και την πίστη στον εαυτό μας. Πρέπει να κατανοήσουμε τα αδύνατα και τα δυνατά μας σημεία και να αντιληφθούμε την αξία που έχουμε ως άτομα. Από εκεί και πέρα, μπορούμε να αναλάβουμε ρίσκο και να αξιοποιήσουμε τις ευκαιρίες που προσφέρονται.

Τις στιγμές που αναρωτιέσαι “πόσο έτοιμη/έτοιμος είμαι να κάνω το χ;” ίσως η καλύτερη ερώτηση που έχεις να κάνεις στον εαυτό σου να είναι: “μπορώ αυτή την στιγμή στην ζωή μου να πάρω το ρίσκο να κάνω το χ;”. Άλλωστε ποτέ δεν θα είσαι έτοιμη/έτοιμος, η ετοιμότητα έρχεται στην πορεία της απόφασης…

Σύνοψη:

• Η απόφαση να αναλάβουμε ρίσκο στη ζωή δεν απαιτεί πάντα εξωτερική ένδειξη της ετοιμότητάς μας. Μπορούμε να αναλάβουμε ρίσκο όταν αποφασίσουμε να το κάνουμε, ανεξάρτητα από τις εξωτερικές συνθήκες.
• Η ανάληψη ρίσκου είναι κυρίως μια εσωτερική διαδικασία που εξαρτάται από την αυτογνωσία και την πίστη στον εαυτό μας. Πρέπει να κατανοήσουμε τον εαυτό μας, τα αδύνατα και τα δυνατά μας σημεία, προτού αποφασίσουμε να αναλάβουμε ρίσκο.

Παρακάτω έχω κάποιες πηγές, οι οποίες παρέχουν επιστημονική στήριξη στην ιδέα ότι η ανάληψη ρίσκου είναι στενά συνδεδεμένη με την εσωτερική μας προετοιμασία και αυτογνωσία και ότι μπορούμε να αναλάβουμε ρίσκο όταν το επιλέξουμε. Αυτές οι έρευνες υποστηρίζουν τη σημασία της εσωτερικής ανάλυσης και της πίστης στον εαυτό μας στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και την ανάληψη ρίσκου.

1. Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). The “what” and “why” of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11(4), 227-268.
2. Bandura, A. (1994). Self-efficacy. In V. S. Ramachaudran (Ed.), Encyclopedia of human behavior (Vol. 4, pp. 71-81). Academic Press.
3. Baumeister, R. F., & Leary, M. R. (1995). The need to belong: Desire for interpersonal attachments as a fundamental human motivation. Psychological Bulletin, 117(3), 497-529.
4. Dweck, C. S. (2006). Mindset: The new psychology of success. Random House.

Ενδιαφέροντα στατιστικά στοιχεία σχετικά με το ρίσκο και την προσωπική ανάπτυξη:

1. Εκπαίδευση και Ρίσκο: Σύμφωνα με έρευνες, άτομα με υψηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο τείνουν να αναλαμβάνουν μεγαλύτερα ρίσκα στη ζωή τους σε σχέση με άτομα με χαμηλότερη εκπαίδευση. Αυτό μπορεί να σχετίζεται με την αυξημένη αυτοπεποίθηση και την ικανότητα αυτοαξιολόγησης που αποκτούν μέσω της εκπαίδευσης.
2. Ανάληψη Ρίσκου σε Σχέση με την Ηλικία: Ενδιαφέρουσες έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι τείνουν να αναλαμβάνουν μεγαλύτερα ρίσκα σε νεότερη ηλικία, ενώ με το πέρασμα του χρόνου γίνονται πιο συντηρητικοί. Αυτό μπορεί να συνδέεται με τον προσανατολισμό στην ασφάλεια και τη σταθερότητα καθώς η ηλικία αυξάνεται.

Οι πηγές που αντιστοιχούν στα παραπάνω στατιστικά στοιχεία:

1. “Education and Risk-Taking: New Evidence from the General Social Survey” – Έρευνα που δημοσιεύθηκε στο Journal of Risk Research, που εξετάζει τη σχέση μεταξύ εκπαίδευσης και ρίσκου.
2. “Risk-Taking Across the Life Span: A Comparison of Self-Report and Behavioral Measures of Risk-Taking” – Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Journal of Youth and Adolescence, που ερευνά τη σχέση μεταξύ ηλικίας και ανάληψης ρίσκου.