“Δεν θέλω να γίνω σαν τους γονείς μου!”

Ωραία έλα να δούμε αν γίνεσαι σαν τους γονείς σου

Ένα από τα πολύ βασικά πράγματα πού εντυπωσιάζουν τους θεραπευόμενους μέσα στη θεραπευτική εργασία είναι η αναγνώριση των εσωτερικών τους διαλόγων. Είναι ένα γεγονός το οποίο πέρα από όσα διαβάζω, το βλέπω και καθημερινά μπροστά στα μάτια μου: ο τρόπος που μιλάμε στον εαυτό μας είναι ακριβώς ο τρόπος που ακούσαμε τους γονείς μας να μιλάνε για μας στα παιδικά μας χρόνια.

Και ενώ πολύ συχνά στις πρώτες συνεδρίες ακούω τους θεραπευόμενους να απεύχονται ή και μερικοί να είναι σίγουροι πως δεν θα γίνουν οι γονείς τους, τελικά συνειδητοποιούν πως δεν είχαν άλλη επιλογή παρά να τους μοιάσουν. Όταν λέω να τους μοιάσουν αναφέρομαι στην ταύτιση που δεν έχει να κάνει μόνο με κληρονομικά στοιχεία αλλά με τον τρόπο σκέψης, έκφρασης, συμπεριφοράς και γενικότερα με το πώς βλέπουν και αντιλαμβάνονται τον κόσμο γύρω τους.

Ας πάρουμε την ιστορία από την αρχή. Για να μπορέσει ο ανθρώπινος οργανισμός να αναπτυχθεί σωματικά και συναισθηματικά πρέπει να συνδεθεί με τους, ενήλικες τότε, γονείς του. Ο τρόπος με τους οποίους θα συνδεθεί είναι και ο τρόπος που θα μάθει και θα αναπαράγει το «σχετίζεσθαι» στη μετέπειτα ζωή του.

Ένα βρέφος δεν μπορεί να έχει εικόνα εαυτού και την χτίζει σιγά-σιγά με τα καθρεφτίσματα που βλέπει στα πρόσωπα των γονιών του. Για παράδειγμα όταν ένα παιδί κάνει μία ζημιά μπορεί να ακούσει από τους γονείς “είσαι αδέξιος!” Ή ακόμα και όταν δεν διαβάζει μπορεί να ακούσει ότι είναι τεμπέλης. Αυτά τα δύο καθρεφτίσματα όταν επαναλαμβάνονται ξανά και ξανά δημιουργούν μία αυστηρή αυτοεικόνα για τον μελλοντικό ενήλικα.

Εξαιρετικά κρίσιμο σημείο είναι η ταύτιση του «κάνω» με το «είμαι». Αν το καλοσκεφτούμε δεν μπορεί να συνδέεται μία πράξη -όπως για παράδειγμα μία ζημιά- με την ταυτότητα, με το «είναι» δηλαδή ενός ανθρώπου. Το ότι κάνω μία ζημιά δεν σημαίνει ότι είμαι ζημιάρης, το ότι δεν διαβάζω δεν σημαίνει ότι είμαι τεμπέλης. Το ότι δεν διαβάζω σημαίνει ότι δεν διαβάζω το ότι  έκανα μία ζημιά σημαίνει ότι έκανα μια ζημιά, και τίποτα παραπάνω!

֎Δυστυχώς πολύ εύκολα ταυτίζουμε μία πράξη με την ταυτότητα ενός ανθρώπου και εκεί σβήνουν όλες οι άλλες πλευρές του ανθρώπου οι οποίες του δίνουν αυτή την εκπληκτική ποικιλομορφία. Ένα παιδί που δεν διαβάζει για τους γονείς είναι απρόσεκτο – πώς μπορεί και έχει προσοχή όταν παίζει ένα βιντεοπαιχνίδι και μάλιστα την απόλυτη προσοχή! Εκεί τι γίνεται; Δεν είναι απρόσεκτο; Αλλάζει χαρακτήρα; Αυτός ο προβληματισμός αποτελεί ένα από τα πρώτα βήματα που κάνει κάποιος προς τη θεραπεία.

Σε προσκαλώ να παρατηρήσεις την καθημερινότητά σου και να δεις πότε κάποιος (ή ακόμα και εσύ ο ίδιος ή ίδια) χαρακτηρίζεις τον εαυτό σου σύμφωνα με την συμπεριφορά σου. Το ότι αναβάλλεις να μελετήσεις για την εξεταστική που έρχεται δεν σε κάνει έναν αναβλητικό άνθρωπο, απλά είσαι ένας άνθρωπος που κάποιες φορές και κάτω από κάποιες συγκεκριμένες συνθήκες και ένα πλαίσιο αναβάλλεις αυτό που έχεις να κάνεις. Σκέψου τώρα πόσο απελευθερωτικός είναι αυτός ο τρόπος για να σκέφτεσαι για σένα. Σκέψου πόσες εναλλακτικές σκέψεις μπορείς να βρεις και να ελευθερωθείς!

Ρώτα τον εαυτό σου: γιατί αυτή τη συγκεκριμένη στιγμή αναβάλλω; Πιθανόν να μην έχω κίνητρο για να διαβάσω για τη σχολή πιθανόν το ότι θα περάσω τα μαθήματα σημαίνει ότι θα χάσω τη φοιτητική μου ξεγνοιασιά. Ενώ αν σκέφτεσαι ότι είσαι αναβλητικός τότε τι μπορείς να κάνεις; Το μόνο που ίσως θα ήταν βοηθητικό για να κάνεις ένα χειρουργείο χαρακτήρα και να αλλάξεις ένα χαρακτήρα…

 ֎Δεν είσαι αυτό που κάνεις – είσαι αυτό που είσαι! Και πού να πιάσουμε το θέμα των διαγνώσεων όταν ξεπερνούν τον σκοπό που έχουν να βοηθήσουν εμάς τους ειδικούς της ψυχικής υγείας για να βγάλουμε μία διάγνωση και γίνονται τελικά μέρος του χαρακτήρα. Με τον ίδιο τρόπο που προσεγγίσαμε τον παραπάνω προβληματισμό θα σου πω:

֎Το ότι κάνεις κάποιες σκέψεις ή και συμπεριφορές ξανά και ξανά (οι λεγόμενοι ψυχαναγκασμοί ή ιδεοψυχαναγκασμοί) δεν σημαίνει ότι είσαι ψυχαναγκαστικός! 

Συνεπώς αυτός ο εσωτερικός διάλογος που σε περιεχόμενο αλλά και σε τρόπο (δηλαδή χροιά φωνής, ένταση και τα λοιπά)  μοιάζει με την ενδοβεβλημένη φωνή των γονιών, είναι από τις πρώτες αναγνωρίσεις που συναντά κανείς στην ψυχοθεραπεία.

Τα παραπάνω τα γράφω για σένα που αναρωτιέσαι αν έχεις γίνει σαν τους γονείς σου ή όχι. Για να βγεις από αυτό το ερωτήματα, κράτα το δεδομένο: σίγουρα ταυτίζεσαι σε κάποια σημεία με τους γονείς σου. Και εδώ έχει αξία αυτό να το διευκρινίσω ακόμα περισσότερο.

֎Πράγματα που έχουμε μάθει να κάνουμε και να μην κάνουμε προέρχονται από το πως αλληλεπιδράσαμε με τα πρόσωπα φροντίδας στην παιδική μας ηλικία.

Στο επίπεδο της ταύτισης είναι ξεκάθαρο: Βλέπω για παράδειγμα τους γονείς μου να είναι επικριτικοί με τον εαυτό τους και γίνομαι και εγώ και αυτό όχι μόνο γιατί τους βλέπω αλλά γιατί γίνονται και εκείνοι επικριτικοί με μένα.

 Υπάρχει όμως και ακόμα μία διάσταση: Πώς εξηγείται ότι έχω μάθει να κάνω πράγματα που ποτέ δεν έκαναν και οι γονείς μου; Εδώ είναι το ενδιαφέρον! Πολλές φορές αυτό που συμβαίνει είναι η λεγόμενη, στη γλώσσα της ψυχοθεραπείες, αντιστροφή των ρόλων, ή γονεοποίηση των παιδιών.

Συγκεκριμένα ένας γονιός μπορεί να μην είναι φροντιστικός ή μπορεί να είναι κακοποιητικός προς τον άλλο γονιό ή τα παιδιά του. Αυτό δεν κάνει τα παιδιά κακοποιητικά γιατί βλέπουν πως αυτό δεν είναι σωστό, όμως λόγω της κακοποιητικής συμπεριφοράς του γονιού αποφασίζουν να γίνουν εξαιρετικά φροντιστικά και προστατευτικά προς τον κακοποιημένο γονιό. Είναι αυτό που πολλές φορές ακούω “εγώ αυτό δεν θα το κάνω ποτέ στα παιδιά μου!” και έτσι δημιουργείται μία υπέρ φροντιστική αγάπη η οποία τις περισσότερες φορές τελικά πνίγει τα παιδιά και δεν τα αφήνει να ανοίξουν τα φτερά τους.

Εύχομαι να σε προβλημάτισα μέσα από αυτές τις γραμμές και να αρχίσεις να παρατηρείς πότε γίνεσαι ίδιος με τους γονείς σου ή “αντίθετα ίδιος” με τους γονείς σου έτσι ώστε σιγά-σιγά από ένα βαθύτερο υποσυνείδητο επίπεδο να έρχεται η πληροφορία στο συνειδητό έτσι ώστε να κάνεις την επιθυμία σου πραγματικότητα και να μην γίνεσαι σαν τους γονείς σου…